Pen-blwydd Emanuel Swedenborg

Emanuel Swedenborg

Mae hi’n benblwydd heddiw ar Emanuel Swedenborg, y gwyddonydd, yr athronydd a’r cyfrinydd o Sweden. Fe’i ganed yn 1688, a bu’n ddyfeisiwr ac yn wyddonydd tan gamp am flynyddoedd cyn iddo ddechrau profi breuddwydion a gweledigaethau cyfriniol yn ystod Wythnos y Pasg yn 1744. Arweiniodd y gweledigaethau hyn at ‘ddeffroad ysbrydol’ iddo, ac fe’i cymhellwyd gan y deffroad hwn i ysgrifennu’n helaeth am fetaffiseg, gyda’r bwriad o ddiwygio Cristnogaeth.

Disgrifiodd ‘Eglwys Newydd’ o weledigaeth grefyddol, un a oedd yn pwysleisio unoliaeth Crist fel mynegiant cyflawn o’r Drindod, gan ganolbwyntio ar y Gredo Apostolaidd yn hytrach na’r Gredo Niceaidd fel sail i’w ddadl. Hanfod arall yr eglwys hon oedd ei phwyslais ar ddilyn y traddodiad Protestannaidd o osod yr unigolyn meidrol fel canolbwynt i’r ymgyrch grefyddol, gan ei orseddu uwchlaw awdurdod eglwys fydol.

Yn eironig ddigon, esgorodd y syniadau hyn yn eu tro ar eglwys fydol, sef Yr Eglwys Newydd, neu’r Eglwys Swedenborgaidd. Gwelwyd sefydlu rhai canghennau o’r eglwys yn Ne Cymru yn ystod y bedwaredd ganrif ar bymtheg a’r ugeinfed ganrif, a thrwy’r diddordeb hynny mae gennym nifer o weithiau gwreiddiol Swedenborg, ynghyd â thractau’r Eglwys Newydd, wedi’u cyfieithu i’r Gymraeg.

Eglwys Gadeiriol Bryn Athyn, Pennsylvania. Un o’r eglwysi Swedenborgaidd mwyaf yn y byd.

Mae un o’r casgliadau mwyaf cynhwysfawr o’r cyfieithiadau hyn i’w weld yn Adran Llawysgrifau a Theipysgrifau Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Cedwir yma ynghyd weithiau a gyfieithwyd gan Philip Charles Davies, neu ‘Philos o’r Cwm’, yn 1885. Maent oll yn llawysgrifau manwl a chywrain. Fe’u bwriadwyd, ymddengys, i fod yn bamffledi ar gyfer yr Eglwys Newydd yng Nghymru, ond nid yw’n amlwg os y’u cyhoeddwyd hwynt erioed.

Ceir yn y casgliad rai gweithiau allweddol o eiddo Swedenborg ei hun, fel ‘Esboniad Ysbrydol ar y Datguddiad’, dadansoddiad adnod-wrth-adnod gan yr awdur o werth cyfriniol a bydol Llyfr y Datguddiad, rhan o’i brosiect mawr o ail-ddarllen yr Ysgrythurau mewn gwedd gyfriniol.

Ceir hefyd rai testunau a ddaeth yn gonglfeini i’r Eglwys Newydd ar ei gwedd fydol, gan gynnwys ‘Athrawiaeth yr Eglwys Newydd’, sy’n amlinellu’n eglur y datganiad gwaelodol am eu cred yn unoliaeth Crist:

Y portread cynharaf un o’r Drindod ar y Sarcoffagws Dogmataidd, 350 OC. Fe’i cedwir yn Amgueddfa’r Fatican.

“Y Drindod yn yr Arglwydd: Athrawiaeth sylfaenol yr Eglwys Newydd yw mai un yw Duw, mewn hanfod a pherson, ac mai yr Arglwydd Iesu Grist yw y Duw hwnnw. Yr Arglwydd Iesu Grist yw yr unig Berson Dwyfol – yr unig Fod Dwyfol – nid un o dri pherson, ond yr Unig Un. Efe yw Duw wedi ymddangos yn y cnawd, y Tad Tragwyddol o ran Ei Dduwdod, Mab Duw o ran ei ddyndod, a’r Ysbryd Glan o ran ei Ddylanwad Deilliadol. Efe yn unig yw ffynhonnell daioni: Y Ffordd, y Gwirionedd a’r Bywyd. Eiddo Ef yw pob awdurdod yn y nef ac ar y ddaear. Efe yw unig a phriodol wrthrych addoliad; oblegid mae y Drindod o Dad, Mab ac Ysbryd Glan, yr hyn yw “cyflawnder y Duwdod”, yn preswylio ynddo Ef yn gorfforol. Efe yw delw y Duw anweledig. Ei adnabod Ef yw adnabod y Tad. Ei weled Ef yw gweled y Tad. Ei addoli Ef yw addoli y Tad. Oblegid mae Efe a’r Tad yn un – Un Person Dwyfol, fel y mae enaid a chorff yn un dyn.”

Cyn y Nadolig bu inni ddathlu pen-blwydd Awstin Sant, un o’r cyntaf i ddisgrifio’r ddeuoliaeth ddynol rhwng corff ac enaid, sef un o’r cymalau disgwrs mwyaf dadleuol mewn anthropoleg Gristnogol. Yma, gwelwn ymateb Swedenborgaidd i’r athrawiaeth honno sy’n ymestyn y dehongliad am ddyn i’r bau ddwyfol ac sy’n dadlau bod math ar symbiosis rhwng y ddau ohonynt. Mae gennym yma sgwrs rhwng dau o feddylwyr mwyaf dylanwadol y byd, ac mae’r sgwrs honno, trwy grefft ein cyfieithwyr, yn canu yn ein clustiau yn y Gymraeg. Gadewch inni felly nodi pen-blwydd un arall o feddylwyr y byd trwy ddarllen ac ystyried ei waith trwy gyfrwng ein mamiaith ni.

 

Cyfieithu, Cymru, a Tsiechoslofacia

Yn 1922 cyhoeddwyd cyfrol o gyfieithiadau o straeon byrion Tsiecheg, Ystorïau Bohemia, fel rhan o Cyfres y Werin. Cyfieithwyd y straeon gan T.H. Parry-Williams o gyfieithiadau Almaeneg y daeth ar eu traws yn ystod ei gyfnod yn yr Almaen.

Clawr ‘Ystorïau Bohemia’.

Ceir yn y gyfrol hon weithiau gan Jaroslav Vrchlický, Svatopluk Čech, a Jan Neruda, sef rhai o awduron mwyaf adnabyddus y dadeni cenedlaethol Tsiechaidd. Ceir yn eu gwaith geinder, ffraethineb, bywiogrwydd ac ail-ddarganfyddiad hunaniaethol. Mae’r cyfieithiadau hefyd yn berlau ieithyddol, ac mae’r gyfrol yn un sy’n llawn haeddiannol o gael ei darllen, a’i hail-ddarllen drachefn.

Mae Rhagymadrodd y llyfr hefyd yn ddadlennol. Megis yn y Dadeni Dysg, gellir deall llawer am gymhelliant cyfieithwyr a golygyddion unigol, am hinsoddau cymdeithasol a gwleidyddol, ac am ddisgyrsiau pŵer oes benodol, wrth ddarllen y Rhagymadroddion i destunau fel hyn. Eiddo un o olygyddion cyffredinol Cyfres y Werin, Ifor L. Evans, yw’r Rhagymadrodd hwn, ac mae ei neges yn amlwg o’r frawddeg gyntaf un:

“Dylai llên cenedl fechan arall fod yn ddiddorol i bob Cymro Cymreig: efallai nad oes yr un genedl ar y Cyfandir mor ddiddorol ynddi ei hunan â’r Tsechiaid, er mor ychydig a wyddys am danynt ym Mhrydain Fawr.”

Tomáš Garrigue Masaryk, Arlywydd cyntaf Gweriniaeth Gyntaf Tsiechoslofacia.

Cred Evans fod gwerth i’r ddisgwrs genedlaetholgar Tsiechaidd ym mywydau y Cymry Cymraeg. Gwêl fod modd uniaethu’r profiad Cymreig a’r profiad Tsiechaidd, fel dwy wlad fechan sy’n ceisio ail-ddiffinio eu hunain yn ystod dauddegau’r ugeinfed ganrif, sef cychwyn dirywiad oes yr Ymerodraethau Ewropeaidd mawrion yn dilyn y Rhyfel Byd Cyntaf. Gwêl fod cyfieithu’n ddatganiad gwleidyddol, un a chanddo bosibiliadau radicalaidd penodol. Ymhelaetha, gan nodi:

“Perthyn y genedl fechan ddewr hon i deulu mawr y cenhedloedd Slaf, a’i hiaith yn debig [sic] iawn i’r Rwsieg neu’r Bwyleg. Rhannwyd y wlad a elwir heddiw yn Tsecho-Slofacia rhwng Almaenwyr Awstria a Magyariaid Hwngaria ganrifoedd maith yn ôl, ond ni lwyddodd y gormeswyr i ladd enaid yr hen genedl.”

Dyma barhau â’r syniad o gwymp ymerodraethol, ac o oroesiad diwylliannau llai grymus o fewn ymerodraethau mwy. Trafodir gwaith yr awduron Rhamantaidd, cenedlaetholgar hyn trwy brism o theori lenyddol, a gwleidyddol, Ramantaidd a chenedlaetholgar. Dyma bwysleisio eto’r syniad o ddefnyddioldeb hanes y Dadeni Tsiechaidd fel alegori Gymreig.

Jaroslav Vrchlický.

“Y mae’r byd cyfan yn ddyledus i’r mudiad cenedlaethol Tsech am ei gampweithiau ymhob cangen o’n diwylliant cyffredinol. Erbyn heddyw [sic] y mae llawer o Gymry yn gyfarwydd â rhai o brifweithiau Dvorak, cerddor mwyaf y Dadeni Tsech. … Ond nid oedd cyfle erbyn hyn i’r Cymro nad oedd yn meddu ond Cymraeg a Saesneg i wybod dim am lenorion mawr y Tsechiaid – ar wahân i Jan Hus, diwygiwr, llenor, a gwleidydd mwyaf y genedl yn ystod yr Oesoedd Canol. Amcan y gyfrol hon yw ceisio gwneuthur rhyw ychydig i lenwi’r gwall hwn, fel y caffo’r llenor Cymreig gyfle i werthfawrogi rhan fechan o waith prif ysgrifenwyr y Dadeni Tsech.”

Cyfathrebiad yw hanfod y thesis am ddisgwrs bŵer ymerodraethol yn y Rhagymadrodd hwn. Sylwer ar y bont a gâr Evans ei llunio, un sy’n galluogi’r “Cymro nad oedd yn meddu ond Cymraeg a Saesneg” i gamu i fyd gwlad fechan arall. Trwy sicrhau mai trwy’r Saesneg [neu unrhyw iaith bwerus arall o ran hynny] y cyfryngir ein dealltwriaeth o weddill diwylliannau’r byd gellir cyfyngu ar yr wybodaeth a drosglwyddir rhwng diwylliannau llai dylanwadol. Gellir dylanwadu ar ansawdd y syniadaeth ryngwladol a hunaniaethol a goleddir gan siaradwyr yr ieithoedd llai grymus. Yn syml, gellir rheoli pobl trwy reoli iaith.

Torrir ar awdurdod y cyfryngu diwylliant pwrpasol hyn trwy gyfieithu rhwng amrywiol ieithoedd llai dylanwadol y byd. Llunnir cyswllt newydd, radicalaidd, rhwng diwylliannau, ac mae i’r cyswllt hwn y potensial rhyddfrydol i danseilio grym cyfoeth, gwladwriaeth, a hierarchaeth. Darperir, yn y broses o gyfieithu, ganllaw i’n rhyddhau, a’n gwneud oll yn ddinasyddion byd yng ngwir ystyr yr ymadrodd.

Cyfieithu, Hawliau Sifil, a’r Cenhedloedd Unedig

A hithau’n ben-blwydd heddiw ar Martin Luther King Jr., y gweinidog, y doethur, a’r ymgyrchydd enwog dros hawliau sifil yn yr Unol Daleithiau yn yr ugeinfed ganrif, mae’n deg i ni yma i ystyried y berthynas rhwng cyfieithu a’r hawliau hynny.

Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig.

Y ddogfen enwocaf sy’n ymdrin â hawliau sifil, bid siŵr, yw’r Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol,  sef datganiad a fabwysiadwyd gan Gynlluniad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig ar y 10fed o Ragfyr 1948 yn Palais de Chaillot, Paris. Cododd y datganiad yn uniongyrchol o brofiad yr Ail Ryfel Byd, a chynrychiola’r mynegiant byd-eang cyntaf o hawliau cynhenid sy’n eiddo i bob unigolyn dynol. Tafodir ynddo hawl yr unigolyn i addoli, i fynegi, i fyw, i berchen eiddo, i arddel diwylliant, i fyw mewn sicrwydd o amddiffyniad yn erbyn gormes gwladwriaeth neu rym cyffelyb, ac i wneud hynny oll heb unrhyw amodau o ran hil, lliw, iaith, crefydd, barn boliticaidd neu unrhyw farn arall, tarddiad cenedlaethol neu gymdeithasol, eiddo, geni neu safle arall.

Cyhoeddwyd y cyfieithiad Cymraeg o’r ‘Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol’ yn 1998, ac yn ôl tystiolaeth gwefan y Cenhedloedd Unedig fe’i cyfieithwyd gan Richard G. Jones o Gymdeithas y Cenhedloedd Unedig Cymru. Mae’r cyfieithiad hwn ar gael mewn nifer o ffurfiau.

Fe’i cyhoeddwyd ddwywaith ar ffurf llyfryn print dwyieithog, yn 1998 a 2008.

Ar y ddau achlysur ceir ynddo hefyd sylw agoriadol gan Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig ar adeg y cyhoeddi, sef Kofi A. Annan yn 1998 a Ban Ki-moon yn 2008. Yn y ddau ragymadrodd, dyfynna’r Ysgrifenyddion Cyffredinol y siars a ddaeth i ran y Cenhedloedd Unedig yn 1948, sef i roddi cyhoeddusrwydd i’r Datganiad ac “i beri ei ledaenu a’i ddangos, ei ddarllen a’i esbonio, yn bennaf mewn ysgolion a sefydliadau addysgol eraill, heb unrhyw wahaniaeth yn seiliedig ar sefyllfa wleidyddol gwledydd neu diriogaethau.” (Rhagymadrodd ‘Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol’, Kofi A. Annan, 1998).

Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, Ban Ki-moon.

Ymhelaetha Ban Ki-moon ar y pwynt hwn, gan nodi hefyd “Mae gorchwyl hawliau dynol wrth wraidd cenhadaeth y Cenhedloedd Unedig. Mae’n sylfaen gobeithion miliynau o bobl am ryddid, diogelwch a llewyrch. Y mae’r Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol yr un mor berthnasol heddiw ac yr oedd pan fabwysiadwyd ef gyntaf. Gobeithiaf y bydd yn dod yn rhan o’ch bywyd chi.” (Rhagymadrodd ‘Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol, Ban Ki-moon, 2008).

Cyhoeddwyd y ddwy gyfrol gan Gymdeithas y Cenhedloedd Unedig Cymru. Cyhoeddwyd y ‘Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol’ hefyd ar ffurf poster amryliw maint A2 yn 1998. Ceir arno destun cyflawn y Datganiad, ynghyd â Rhagymadrodd Kofi A. Annan i’r cyhoeddiad.

Mae’r ‘Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol’ hefyd i’w weld ar ffurf PDF ar wefan y Cenhedloedd Unedig. Nodir yno y derbyniwyd y cyfieithiad oddi wrth Richard G. Jones yn 1998, ac fe’i gwiriwyd ac fe’i cyhoeddwyd ar y wefan yn yr un flwyddyn. Dyma’r linc i’r testun hwnnw – http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=wls

Mary Robinson, cyn-Uchel Gomisiynydd y Cenhedloedd Unedig dros Hawliau Dynol.

Rhan fawr o’r ymgyrch hon i ateb y siars i ledaenu, dangos, ac esbonio’r Datganiad oedd ei gyfieithu. Aed ati i wneud hynny’n fwriadol, ac yn ôl gwefan y Cenhedloedd Unedig mae’r ddogfen hon wedi torri record byd, gan mai hi yw’r ddogfen swyddogol sydd wedi’i chyfieithu i’r nifer fwyaf o ieithoedd a thafodieithoedd; yn wir, y mae bellach ar gael mewn mwy na 300 ohonynt, o Abkhaz i Zulu.

Fel y dywedodd Mary Robinson, y cyn-Uchel Gomisiynydd dros Hawliau Dynol, am yr ymgyrch gyfieithu: “Perthyn i’r prosiect hwn symbolaeth arbennig. Daw â syniad inni’n syth o amrywiaeth y byd; mae’n dapestri cyfoethog  sy’n cynnwys cymaint o wahanol ieithoedd a phobloedd. Ond, ar yr un pryd, dengys y prosiect inni ein bod, oll, yn ein dulliau gwahanol ar fynegiant, yn medru siarad ‘iaith gyffredin y ddynoliaeth’, iaith hawliau dynol, sydd wedi’i ymgorffori yn y Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol.” Wele http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/WorldRecord.aspx am y dyfyniad cyflawn o’i heiddo.

Tra’n trafod ei ymweliad â chasgliad o bapurau Martin Luther King yn Atlanta, Georgia yn 2008, cysylltodd Ban Ki-moon egwyddorion Dr. King yn uniongyrchol â’r Datganiad, ac â’r orfodaeth barhaus sydd ar y Cenhedloedd Unedig i’w gynnal, i’w hyrwyddo, ac i’w arddel yn eu gwaith a’u bywydau bob dydd. “Wrth i’r Cenhedloedd Unedig ymdrechu i ymateb i’r problemau dybryd sydd yn ein byd ac i wireddu egwyddorion y Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol,” esboniodd, “cariwn yn ein calonnau ddewrder diddiwedd ac argyhoeddiad diysgog Dr. King. Dyma linc at y stori gyflawn – http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=26599#.VLgLO0esWmk

Trwy waith cyfieithwyr gallwn ni siaradwyr Cymraeg, fel siaradwyr cymaint o ieithoedd eraill, gyfranogi o’r profiad hwnnw hefyd, a chawn ymdeimlad newydd o’r undod a ddaw i’n rhan wrth inni werthfawrogi, porthi a hyrwyddo aml-ddiwyllianedd ein dynoliaeth a’n byd. Pa ffordd well o nodi penblwydd un o ffigyrau pennaf yr ymgyrch dros hawliau sifil, felly, na thrwy fynd ati i ddarllen un o destunau mwyaf dylanwadol y maes yn ein hiaith ein hunain?

T. Ifor Rees a chyfieithiadau Dinas Mecsico

Eglwys Gadeiriol Dinas Mecsico

A wyddoch chi am lyfrau Cymraeg Dinas Mecsico?

Nos Sadwrn diwethaf darlledwyd rhaglen ddifyr ar S4C oedd yn olrhain hanes y diplomydd o Gymro anturus o Fow Street, T. Ifor Rees. Yn y rhaglen, ‘Dylan ar Daith: o Bow Street i Bolifia’, gwelsom Dylan Iorwerth yn dilyn ôl traed Rees ar ei deithiau ym Molifia, lle bu’n Llysgennad Prydeinig am nifer o flynyddoedd. Dysgasom am ddiddordeb Rees yn niwylliannau brodorol y wlad, ei thirwedd ddramatig, a’u gwleidyddiaeth gythryblus.

Teithiodd Rees yn helaeth yn Ne America yn ystod yr ugeinfed ganrif, a chadwodd ddyddiaduron taith manwl o’i anturiaethau. Ymwelodd â nifer o wledydd yn ogystal â Bolifia, gan gynnwys Nicaragua, Venezuela, a Mecsico. Roedd yn gweithio i Swyddfa Dramor Prydain yn Ninas Mecsico yn ystod yr Ail Ryfel Byd, ac yno hefyd y daeth dechrau ar ei yrfa fel cyfieithydd.

Cyhoeddwyd tri chyfieithiad o’i eiddo yn ystod ei flynyddoedd ym Mecsico. Cyhoeddwyd Marwnad a Ysgrifennwyd Mewn Mynwent Wledig, cyfieithiad o Gray’s Elegy, yn 1942; Rubáiyát Omar Khayyám, cyfieithiad o gyfieithiad Saesneg Edward Fitzgerald o’r Rubáiyát Bersieg wreiddiol yn 1939; a Taith o Amgylch fy Ystafell, cyfieithiad o Voyage Autour de ma Chambre, Xavier de Maistre, yn 1944.

Amlinella Rees ei gymhellion dros gyfieithu’r testunau hyn yn ei Ragymadroddion i’r tair cyfrol.

Thomas Gray, awdur ‘Gray’s Elegy’.

“I foddio mympwy, a roes fwynhad i mi heb beri loes i arall,” oedd y rheswm dros gyfieithu’r Marwnad. Cydnebydd fod cyfieithiad Cymraeg o’r gwaith eisoes yn bodoli, hwnnw o eiddo Dafis, Castell Hywel, ond dadleua “er bri y trosiad hwn, rhaid imi gyfaddef na chefais erioed fawr o swyn y gwreiddiol ynddo, gan na chadwyd at fydr y gwreiddiol.” Perthyn nodwedd ddeublyg i’r weithred o gyfieithu i Rees, felly. Yr oedd yn ddiddanwch personol iddo, yn bont rhyngddo â’i hen gynefin tra oedd yn byw ym mhellafion byd, ac hefyd yn gyfraniad uniongyrchol i’r diwylliant llenyddol Cymreig.

Mae ei sylwadau yn ei Ragair i Rubáiyát Omar Khayyám yn amlygu’r un dyheadau deublyg. Noda’n gyntaf taw ar addewid bersonol i rai o’i gyfeillion ym Mecsico yr aeth ati i gyfieithu a chyhoeddi’r cyfieithiad o drosiad Fitzgerald. Ond, yna, â ati i ddyfynnu sylwadau John Morris Jones am waith Fitzgerald. Daw’r sylwadau hyn o Ragymadrodd Jones ei hun i’w gyfieithiad uniongyrchol o’r Rubáiyát Bersieg wreiddiol. Eto, trwy hyn, gwreiddir y cyfieithiad o Dde America yn ddwfn yn y drafodaeth Gymreig. Dywed Jones, wrth iddo sôn am gyfieithiad y Sais, taw “aralleiriad, yn hytrach na chyfieithiad, yw gwaith Fitzgerald. Nid cyfieithu oedd ei amcan yn gymaint â chanu; a chanodd gerdd sydd ymysg gemau godidocaf barddoniaeth Saesneg.” Efallai mai bachu ar y naws delynegol hon oedd amcan Rees yn ei gyfieithiad ef.

Omar Khayyám. Daw’r cerflun o Nishapur, Iran.

Amlygir cysyniad Rees o gyfieithu fel gweithred o addysgu personol a chymdeithasol yn gwbl eglur yn ei Ragair i Taith o Amgylch fy Ystafell. Esbonia ei fod wedi cyfieithu’r gwaith am y tro cyntaf ar gyfer cystadleuaeth yn yr Eisteddfod Genedlaethol, ac iddo fireinio’r cyfieithiad hwnnw yn ystod y blynyddoedd wedi hynny. Ei ysgogiad i gyhoeddi’r nofel oedd ei gred bod “cyfieithiadau o’r natur yma o glasuron gwlad arall yn cynorthwyo i gyfoethogi llenyddiaeth Gymraeg ac mai tra buddiol yw gwneud gemau llenyddol ieithoedd eraill yn hysbys i’r sawl na fedr eu gwerthfawrogi yn y gwreiddiol.”

Fel y nodwyd eisoes, cyhoeddwyd y tair cyfrol hon yn ystod yr Ail Ryfel Byd, ond gan iddynt gael eu cyhoeddi yn Ninas Mecsico, mae eu diwyg yn wahanol iawn i gyfrolau Cymraeg eraill o’r un cyfnod. Maent yn gain, yn addurnedig, yn llawn dyluniadau manwl, ac yn achos Rubáiyát Omar Khayyám yn enwedig, wedi’u haddurno â chyffyrddiadau o liw ar hyd y tudalennau.  Maent, o’u gwneuthuriad yn ogystal â’u testun, yn perthyn i fyd gwleidyddol ac esthetig gwahanol iawn i bau draddodiadol y Gymraeg. Ond y maent hefyd, o ran eu testun ac ymwybyddiaeth ddeallusol eu rhagymadroddion, wedi’u gwreiddio yn nisgyrsiau deallusol Cymreig eu cyfnod. Maent felly yn symbiosis, o ran iaith, diwyg, testun, a chyd-destun, o ddiwylliannau gwahanol o bob cwr o’r blaned.

Dyma destunau symbiotig wedi’u trosi gan unigolyn symbiotig. Dyma Gymro, yn gweithio i Brydain, yn byw ym Mecsico, mewn cyfnod o wrthdaro rhyngwladol byd-eang, yn trosi gweithiau o’r Ffrangeg a’r Saesneg (un ohonynt a chanddo wreiddiau Persieg), i’r Gymraeg. Dyma gyfoeth ein cyfieithiadau oll – maent yn borthiant i aml-ddiwylliannedd ein hunigolyddiaeth a’n dynoliaeth. Maent yn greadigaethau sy’n rhan o’n gwneuthuriad. Fel y dywed Omar Khayyám ei hun:

A rhyfedd sôn, ymlith y cleiog blwy
Llafarol rai, a’r lleill – mudandod hwy:
Ac wele un llai pwyllog yn rhoi llef –
“Atolwg, pwy’r Crochenydd, a’r Llestr, pwy?”